Bach − Busch − Björn Listasafn Sigurjóns Ólafssonar býður, í samstarfi við Safn RÚV, til Bach hátíðar í safninu á Laugarnesi sunnudagana, 15., 22., og 29. maí 2022 klukkan 17:00. Þá gefst áheyrendum kostur á að hlýða á sjaldheyrðar upptökur með leik Björns Ólafssonar konsertmeistara og þýska fiðlusnillingsins Adolf Busch ásamt kammersveit. Upptökur þessar eru úr fórum Ríkisútvarpsins og hefur Hreinn Valdimarsson yfirfært þær á stafrænt form og hljóðhreinsað. Hlýtt verður á upptökurnar úr hljóðkerfi frá Stúdíó Sýrlandi. Hlíf Sigurjónsdóttir kynnir. Á fyrstu tónleikunum, 15. maí, voru endurfluttir tónleikar sem haldnir voru í Trípólí bíói fyrstu dagana í september 1945, þar sem Adolf Busch lék einleik með íslenskri kammersveit. Hlíf Sigurjónsdóttir fjallði um áhrif heimsóknar Adolf Busch til Íslands á Björn Ólafsson og Hreinn Valdimarsson sagði frá upptökutækni, afritun og samsetningu tónbrotanna. Á síðari tónleikunum verða fluttar hljóðritanir Björns Ólafssonar á fimm fiðlueinleiksverkum eftir Johann Sebastian Bach sem hljóðritaðar voru í Útvarpshúsinu á Skúlagötu á árunum 1959 − 1961. Einnig kynnir Björn tónverkin:
|
| „Hann hefur hina verklegu tækni svo fullkomlega á valdi sínu, svo að leiknin er alveg viðstöðulaus og afburða mikil, en hann skartar ekki með því skrauti, sem mörgum fiðlusnillingum er gjarnt á að tildra, oftast á kostnað tónskáldanna, en sjálfum sér til framdráttar hjá áhrifagjörnum áheyrendum, sem hættir við að meta gljáann meira en dýptina. Að lokum vil ég taka það fram, að það eru alkunn sannindi, að persónuleiki listamannsins flýtur með í list hans, þannig að mikill listamaður er ekki einungis galdrameistari á sviði tækninnar, hann er einnig mikill persónuleiki búinn góðum gáfum og mannkostum, því að göfgin í listinni sprettur upp úr djúpi sálarinnar og gæðum hjartans. Fyrir mér er Adolf Busch fremsti túlkandi klassiskrar listar á sínu sviði fyrir þessa eiginleika sína.“Adolf Busch fæddist í Þýskalandi 1891, nam og útskrifaðist frá tónlistarskólanum í Köln og fór þá til náms í tónsmíðum í Bonn. Hann hafði hug á að helga sig alveg tónsmíðum, enda fjölhæft tónskáld, en árið 1912 tók hann boði um að fara til Vínarborgar sem konsertmeistari. Þar starfaði hann næstu 6 árin en tók þá stöðu við Ríkisháskólann í Berlín. Árið 1922 sagði hann lausum öllum embættum og kennslustörfum til að geta eingöngu gefið sig að hjómleikum. Hann settist að í Darmstadt, ásamt Rudolf Serkin píanóleikara, sem þá var orðinn tendasonur hans. Þó Adolf væri ekki af gyðingaættum og mjög vinsæll í Þýskalandi taldi hann sig ekki geta með góðri samvisku búið þar, vegna uppgangs nazista og flutti fjölskyldan til Basel í Sviss árið 1927 og fékk síðar svissneskt ríkisfang. Hann hélt þó áfram að halda tónleika í Þýskalandi allt til 1. apríl 1933, en þann dag hófu nazistar markvissa árás á fyrirtæki gyðinga. Þá aflýsti hann öllum tónleikum sínum í Þýskalandi. Tilraunir Hitlers til að lokka hann til baka, þennan „mesta þýska fiðluleikara veraldar“, báru ekki árangur. Við upphaf heimsstyrjaldarinnar síðari flutti Adolf Busch til Vermont í Bandaríkjunum og félagar í Busch kvartettinum með honum. Í Bandaríkjunum náði Busch aldrei að endurheimta þá hylli sem hann hafði notið í Evrópu. Þarlendir áheyrendur heilluðust af yngri og glæsilegri listamönnum eins og Jascha Heifetz og fannst stíll Busch ef til vill gamaldags. Adolf Busch kom fyrst til Íslands í ágúst 1945 í boði Tónlistarfélagsins í Reykjavík, vafalaust í gegnum hina þýsku og austurrísku listamenn sem voru hér þá. Hann hélt ferna tónleika í Reykjavík, tvenna með Árna Kristjánssyni píanóleikara og þá síðustu, sem hann varð að endurtaka vegna aðsóknar, með Strengjasveit Tónlistarfélagsins. Ríkisútvarpið hljóðritaði þá tónleika á lakkplötur og verða þeir endurfluttir í Listasafni Sigurjóns 15. maí. Tveimur árum síðar hélt Tónlistarfélagið hátíð í tilefni að því að 120 ár voru liðin frá andláti Beethovens. Aðalgestir hátíðarinnar voru Adolf Busch og strengjakvartett hans sem léku meðal annars alla kvartetta Beethovens. Busch og tengdasonur hans, Rudolf Serkin píanóleikari, tengdust Íslandi sterkum böndum og komu nokkrum sinnum hingað. Adolf nefndi son sinn Nicholas Ragnar (1948 − 2005) eftir Ragnari í Smára, eins tryggasta stuðningsmanni íslenskrar menningar á liðinni öld. Hann bauð Birni Ólafssyni að koma til sín vestur um haf og þáði Björn það, frá ágúst 1947 til maí 1948. Adolf Busch er minnst, annars vegar sem afburða fiðluleikara og tónskálds, og hins vegar var hann talinn tákngerfingur siðferðis á þrautatímum í Evrópu. Hann var talsmaður hins sígilda þýska fiðluleiks og sem leiðari Busch kvartettsins og annarra kammerhljómsveita, lagði Busch áherslu á tónlistina fram yfir glæsileik og sýndarmennsku. Titillinn á ævisögu hans eftir Tully Potter sem kom út árið 2010 segir mikið um þennan listamann: „Adolf Busch: The Live of an honest Musician“. Björn Ólafsson konsertmeistari fæddist 26. febrúar 1917. Hann var meðal fyrstu nemenda Tónlistarskólans í Reykjavík og einn þeirra fjögurra sem fyrstir voru brautskráðir úr skólanum vorið 1934. Hann stundaði framhaldsnám í Vínarborg og lauk prófi þar vorið 1939 með þeim árangri að hann var strax ráðinn sem fyrsti fiðluleikari að Vínarfílharmoníunni sem þá var undir stjórn Wilhelm Furtwänglers. Hann kom heim til Íslands sumarið 1939 og ætlaði að standa stutt við, en síðari heimsstyrjöldin hófst þá um haustið og kom í veg fyrir að hann kæmist aftur til Vínar. Björn réðst sem aðalfiðlukennari við Tónlistarskólann í Reykjavík, varð yfirkennari strengjadeildar skólans og stofnaði hljómsveit Tónlistarskólans. Þegar Sinfóníuhljómsveit Íslands var stofnuð árið 1950 varð hann fyrsti konsertmeistari hljómsveitarinnar og hélt þeirri stöðu til 1972. Árið 1942 kvæntist hann Kolbrúnu Jónasdóttur og dvöldu þau mörg sumur hjá skyldfólki Kolbrúnar á Halldórsstöðum í Laxárdal og undi Björn sér hvergi betur en þar. Björn Ólafsson var í framvarðarsveit þeirra einstaklinga sem með þrotlausri vinnu sinni og hugsjónum náðu að auðga menningarlíf vort svo að við urðum á örskömmum tíma samkeppnishæf við aðrar Evrópuþjóðir. Hann lést í Reykjavík 1984. Johann Sebastian Bach fæddist 1685 inn í þekkta tónlistarfjölskyldu í Eisenach árið 1685. Foreldrar hans létust báðir er hann var barn að aldri og flutti hann þá til elsta bróður síns, sem var organisti í nágrannabænum Ohrdruf, og stundaði þar tónlistarnám. Í upphafi ferils síns starfaði hann sem organisti og um tíma einnig sem hirðhljóðfæraleikari, en var ráðinn til hirðar Wilhelm Ernst greifa af Weimar árið 1708. Sex árum síðar varð hann konsertmeistari við sömu hirð. Árið 1717 yfirgaf hann Weimar og réðst til starfa að hirð Leopolds prins af Anhalt-Cöthen til ársins 1723. Þaðan fór hann til Leipzig og gegndi stöðu kantors við Tómasarkirkjuna til dauðadags árið 1750. Meðan Bach starfaði sem organisti í Weimar samdi hann mörg orgelverk og var þekktur og viðurkenndur sem orgelleikari. Í Cöthen hafði hann engum kirkjulegum skyldum að gegna, en bar hins vegar ábyrgð á öllum tónlistarflutningi við hirðina og samdi þá fjölda verka fyrir hin ýmsu hljóðfæri. Í Leipzig skóp hann bæði kirkjulega og veraldlega tónlist. Árið 1720, meðan hann var í Cöthen, samdi hann sex einleiksverk fyrir fiðlu, þrjár sónötur og þrjár partítur. Hann byggir þau á ríkjandi hefð þýsks fiðluskóla. Þær tilgátur eru uppi að hann hafi samið þau sem æfingar líkt og Paganini gerði síðar með Caprisur sínar. Ljóst er að Bach hefur þekkt fiðluna mjög vel og með sínu frjóa ímyndunarafli séð fyrir enn óuppgötvaða möguleika hljóðfærisins. Hann lést 1750. | ||||||||||||||||||||||||||||
